USPRAWNIANIE ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ
Zaburzenie orientacji przestrzennej jest złożone, ponieważ u podstaw postrzegania przestrzennego leżą związki czasowe między analizatorem: ruchowym, wzrokowym, słuchowym i kinestetycznym. Orientacja w prawej i lewej stronie ciała oraz w przestrzeni kształtuje się u dzieci w wieku przedszkolnym, a następnie w młodszym wieku szkolnym. Jest ona skomplikowanym procesem. Na kształtowanie się prawidłowej orientacji przestrzennej wpływa wiele czynników, w tym czynniki środowiskowe oraz czynniki związane z uczniem się i ćwiczeniem oraz utrwalająca się przewaga czynnościowa jednej strony ciała nad drugą. Fizjologicznym jej wyrazem jest wzmożenie napięcia w częściej i silniej pracujących grupach mięśni kończyn i tułowia. U ludzi prawostronnych tonus, jest większy po prawej stronie i analogicznie u lewostronnych – po lewej stronie. Dziecko codziennie słyszy określenia prawy – lewy, wiążąc te określenia z odpowiadającymi im kończynami i organami parzystymi. Dzieci oburęczne nie mają do czego odnieść określeń prawa – lewa, ponieważ nie czują różnic pomiędzy tymi stronami. Orientacja w lewej i prawej stronie własnego ciała różni się od orientacji w prawej i lewej stronie otaczającego świata. Pierwsza jest ustalona w sposób bezwzględny, a druga ma charakter ograniczenia względnego, uzależnionego od pozycji człowieka w przestrzeni. Dziecko nie od razu potrafi tę względność przestrzennych uwarunkowań uchwycić. Stopniowo uczy się, że prawa ręka osoby stojącej naprzeciw znajduje się po odwrotnej stronie niż jego własna prawa ręka. Dopiero w wieku 11.-12. roku życia większość dzieci potrafi określić względne położenie przedmiotów w przestrzeni, określając, że jeden z nich znajduje się na prawo, bądź na lewo od drugiego. Zaburzenia orientacji przestrzennej wiążą się również z obniżoną percepcją wzrokową. Zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej występujące łącznie sprawiają, że dzieci wykazują znaczne trudności w opanowaniu podstawowych technik szkolnych tj.: czytanie i pisanie. W zakresie pisania obserwuje się trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu. Początkowo dzieci mają trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylą litery o podobnych kształtach, pomijają drobne elementy graficzne liter, dokonują inwersji liter w zapisywanych wyrazach np. pan – nap, wór – rów. Litery są nierówne, niekształtne, często wychodzące poza liniaturę. Obserwuje się również gubienie liniatury. Pojawiają się błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej. W początkowej fazie nauki czytania, dzieci mają trudności w kojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym, mylą litery i wyrazy o podobnym obrazie graficznym np. piłka – pałka. Często czytają na pamięć lub zgadują. W trakcie czytania przestawiają, opuszczają litery, końcówki lub całe wyrazy. Rozumienie treści jest obniżone, gdyż wiąże się z tym, że dziecko bardziej koncentruje się na technicznej stronie czytania. Dzieci z zaburzeniami orientacji przestrzennej gubią linijki czytanego tekstu lub powtarzają jego fragmenty. Dzieciom z tego rodzaju zaburzeniami towarzyszą również trudności w zakresie rysowania i odwzorowania kształtów geometrycznych, zwłaszcza z pamięci i według wzoru. Rysunki są ubogie i prymitywne. Pojawiają się trudności w rozplanowaniu obrazka, zapisu w obrębie strony, w układaniu wzorów z układanek i mozaik. W późniejszym okresie dziecko może doświadczać trudności na zajęciach z geometrii, geografii, w nauce języków obcych.
UWAGA:
- ćwiczenia powinny przebiegać etapami, które są powtórzeniem prawidłowości rozwojowych,
- warunkiem przejścia do kolejnego etapu, jest dobre opanowanie poprzedniego.
Przykładowe ćwiczenia:
- utrwalanie schematu ciała: wyczuwanie poszczególnych części swojego ciała: brzucha, pleców, pośladków, nóg, rak, twarzy, całego ciała, oglądanie swojego wizerunku w lustrze, pokazywanie poszczególnych części ciała, dotykanie ich, oklepywanie, poruszanie wskazaną częścią ciała, wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała, pokazywanie wskazanych części ciała z rozumieniem określeń góra, dół, przód, tył, bok, zabawy werbalne połączone z ruchem np. na górze mamy…, pokaż co mamy na górze.
- utrwalanie różnicowania prawej i lewej strony ciała,
- odtwarzanie ruchów dorosłego stojącego tyłem, siedzącego naprzeciwko,
- odtwarzanie ruchów podstawowych za pomocą schematów rysunkowych,
- naśladowanie oglądanych w lustrze ruchów dorosłego stojącego, siedzącego,
- odtwarzanie rytmów dwustronnych (rękami, nogami) wg poleceń,
- podejmowanie ćwiczeń określających miejsca: na, pod, za, wysoko, nisko, wyżej, niżej, między, w środku, następnie: określania kierunków: w przód, w tył, do góry, na dół, przed siebie, za siebie, w bok, w prawo, w lewo, określania wielkości przedmiotów i wymiarów wielkości: mały, duży, krótki, długi, wąski, szeroki oraz określania przeciwstawności: wysoki - niski, nierówności: wyżej niż, niżej niż, uporządkowania: mały, mniejszy, najmniejszy. Należy pamiętać, by pojęcia te podkreślać wyraźnie we wszystkich formach działalności dziecka: rysowanie, malowanie, układanie, konstruowanie,
- chodzenie po ścieżce narysowanej kredą, zrobionej z włóczki, ze strzałek w coraz to trudniejszych układach,
- chodzenie według instrukcji werbalnej (zrób lub skocz 4 kroki do przodu, 3 w prawo itp.),
- wymijanie toru przeszkód np. taczką, wózkiem,
- zabawa w pociąg według instrukcji werbalnych,
- kreślenie na tablicy według poleceń ustnych,
- określanie słowne, co znajduje się po prawej lub po lewej stronie dziecka,
- rzuty i chwyty - toczenie woreczka: rzuty w górę - chwyt w obie ręce, rzuty i chwyty lewą i prawą ręką, rzut prawą i chwyt lewą, i odwrotnie,
- stosowanie wymienionych rzutów i chwytów w połączeniu z chodem i biegiem (włączenie elementów dodatkowych: klaśnięcie, uderzenie ręką o kolano itp.),
- toczenie woreczka prawą i lewą nogą z uniesieniem obu rąk do góry, prawą nogę z uniesieniem lewej ręki i odwrotnie.
- toczenie piłki do bramki przez tunele, nawzajem do siebie w siadzie rozkrocznym, w parach, toczenie piłki ręką prawą, lewą - po linii prostej, zygzakowatej, omijając przeszkody, toczenie piłki prawą nogą, lewą nogą.
- odtwarzanie prostych niesymetrycznych układów z elementów- układanki z figur, rysowanie, kolorowanie, wyszukiwanie układów, które są do siebie podobne,
- wzajemne sytuowanie przedmiotów względem siebie np.: połóż piłkę pod krzesłem, narysuj kwadrat pod trójkątem,
- układanie wzorów lub scenek na tablicy flanelowej, kolorowanie rysunków lub rysowanie ich według instruktażu,
- zabawy w układanie i konstruowanie,
- układanie i konstruowanie,
- układanie obrazków po prawej i lewej stronie.
- układanki mozaikowe z figur geometrycznych.
- rysowanie wg instrukcji słownej (w dół, w górę, w prawym górnym rogu, w lewym górnym rogu, w bok, w prawym dolnym rogu itp.) na kartce kratkowanej lub punktowanej,
- graficzne odtwarzanie wzajemnego położenia elementów wg wzoru (szlaczki, figury geometryczne, układy figur geometrycznych)
- przykłady ćwiczeń do utrwalania liter mylonych: omawianie różnic w kształcie mylonych liter (p, g, d, b), rozkładanie liter na elementy składowe (rysowanie grafów), modelowanie liter z drutu, plasteliny, wodzenie ołówkiem po wzorze litery z jednoczesnym wymawianiem głoski, rysowanie palcem w powietrzu liter z zamkniętymi lub otwartymi oczami, podkreślanie w tekście najpierw jednej mylonej litery (np.: p) i dopiero po dobrym rozpoznawaniu jej – drugiej, przygotowanie albumu liter mylonych, wyszukiwanie określonych liter w magazynach, gazetach, ich wycinanie, podejmowanie ćwiczeń w pisaniu liter, sylab, wyrazów z daną literą, uzupełnianie w tekście mylonej litery.
Opracowano na podstawie literatury:
- E. M. Skorek „Terapia pedagogiczna. Tom I. Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci”., Wydawnictwo Impuls,
- A. Franczyk, K. Krajeńska „Zabawy i ćwiczenia na cały rok”, Wydawnictwo Impuls.
Przygotowała: Katarzyna Waracka