starostwo powiatowe w sochaczewie

    USPRAWNIANIE ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

• Zaburzenia orientacji przestrzennej i ich wpływ na funkcjonowanie dzieci

Zaburzenie orientacji przestrzennej jest złożone, ponieważ u podstaw postrzegania przestrzennego leżą związki czasowe między analizatorem: ruchowym, wzrokowym, słuchowym i kinestetycznym.  Orientacja w prawej i lewej stronie ciała oraz w przestrzeni kształtuje się u dzieci w wieku  przedszkolnym, a następnie w młodszym wieku szkolnym. Jest ona skomplikowanym procesem. Na kształtowanie się prawidłowej orientacji przestrzennej wpływa wiele czynników, w tym czynniki środowiskowe oraz czynniki związane z uczniem się i ćwiczeniem oraz utrwalająca się przewaga czynnościowa jednej strony ciała nad drugą.  Fizjologicznym jej wyrazem jest wzmożenie napięcia w częściej i silniej pracujących grupach mięśni kończyn i tułowia. U ludzi prawostronnych tonus, jest większy po prawej stronie i analogicznie u lewostronnych – po lewej stronie.  Dziecko codziennie słyszy określenia prawy – lewy, wiążąc te określenia z odpowiadającymi im kończynami i organami parzystymi. Dzieci oburęczne nie mają do czego odnieść określeń prawa – lewa, ponieważ nie czują różnic pomiędzy tymi stronami. Orientacja w lewej i prawej stronie własnego ciała różni się od orientacji w prawej i lewej stronie otaczającego świata. Pierwsza jest ustalona w sposób bezwzględny, a druga ma charakter ograniczenia względnego, uzależnionego od pozycji człowieka w przestrzeni.  Dziecko nie od razu potrafi tę względność przestrzennych uwarunkowań uchwycić.  Stopniowo uczy się, że prawa ręka osoby stojącej naprzeciw znajduje się po odwrotnej stronie niż jego własna prawa ręka. Dopiero w wieku 11.-12. roku życia większość dzieci potrafi określić względne położenie przedmiotów w przestrzeni, określając, że jeden z nich znajduje się na prawo, bądź na lewo od drugiego. Zaburzenia orientacji przestrzennej wiążą się również z obniżoną percepcją wzrokową. Zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej występujące łącznie sprawiają, że dzieci wykazują znaczne trudności w opanowaniu podstawowych technik szkolnych tj.: czytanie i pisanie. W zakresie pisania obserwuje się trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu. Początkowo dzieci mają trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylą litery o podobnych kształtach, pomijają drobne elementy graficzne liter, dokonują inwersji liter w zapisywanych wyrazach np. pan – nap, wór – rów. Litery są nierówne, niekształtne, często wychodzące poza liniaturę. Obserwuje się również gubienie liniatury. Pojawiają się błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej. W początkowej fazie nauki czytania, dzieci mają trudności w kojarzeniu dźwięku z odpowiednim znakiem graficznym, mylą litery i wyrazy o podobnym obrazie graficznym np. piłka – pałka. Często czytają na pamięć lub zgadują. W trakcie czytania przestawiają, opuszczają litery, końcówki lub całe wyrazy. Rozumienie treści jest obniżone, gdyż wiąże się z tym, że dziecko bardziej koncentruje się na technicznej stronie czytania. Dzieci z zaburzeniami orientacji przestrzennej gubią linijki czytanego tekstu lub powtarzają jego fragmenty. Dzieciom z tego rodzaju zaburzeniami towarzyszą również trudności w zakresie rysowania i odwzorowania kształtów geometrycznych, zwłaszcza z pamięci i według wzoru.  Rysunki są ubogie i prymitywne. Pojawiają się trudności w rozplanowaniu obrazka, zapisu w obrębie strony, w układaniu wzorów z układanek i mozaik.  W późniejszym okresie dziecko może doświadczać trudności na zajęciach z geometrii, geografii, w nauce języków obcych.

• Ćwiczenia orientacji przestrzennej

UWAGA:

- ćwiczenia powinny przebiegać etapami, które są powtórzeniem prawidłowości rozwojowych,

- warunkiem przejścia do kolejnego etapu, jest dobre opanowanie poprzedniego.

• Etapy kształtowania orientacji przestrzennej:
• Etap I - wytwarzanie i utrwalanie orientacji w schemacie własnego ciała – chodzi tu o wykonywanie uświadamianych i kontrolowanych ruchów. Istotnym elementem na tym poziomie jest werbalizowanie czynności, ruchów, położenia wzajemnego, co pozwoli na pełne uświadomienie stosunków, jakie zachodzą między przedmiotami w przestrzeni.
• Etap II – na tym etapie utrwala się wykonywanie kontrolowanych ruchów w stosunku do przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka. Możemy wprowadzać tu zabawy, które wprowadzają odpowiednie reakcje na polecenia słowne.  Dziecko wykonuje określone ruchy całym ciałem i znajduje sobie miejsce w przestrzeni, w stosunku do przedmiotów.
• Etap III – na tym etapie ćwiczenia wykonuje się jedynie na przedmiotach. Dziecko sytuuje przedmioty w różnych miejscach w przestrzeni, w określony sposób.  W ten sposób dziecko poznaje stosunki przestrzenne pomiędzy przedmiotami i ich wzajemne położenie, niezależnie od swojej osób. Do tego celu możemy wykorzystać zabawki, tablicę flanelowa do umieszczania na niej elementów, ale również układanki, mozaiki, czy klocki obrazkowe. Istotnym elementem ćwiczeń jest graficzne odtwarzanie przez dziecko wzajemnego położenia elementów (układanie figur geometrycznych, szlaczki). Pod koniec tego etapu można wprowadzać ćwiczenia na materiale literowym, zaczynając od zabaw z literami mylonymi przez dziecko na zasadzie odwracania kształtów.
• Etap IV – pojmowanie kierunków i umiejętność zastosowania ich w praktyce.

Przykładowe ćwiczenia:

- utrwalanie schematu ciała: wyczuwanie poszczególnych części swojego ciała: brzucha, pleców, pośladków, nóg, rak, twarzy, całego ciała, oglądanie swojego wizerunku w lustrze, pokazywanie poszczególnych części ciała, dotykanie ich, oklepywanie, poruszanie wskazaną częścią ciała, wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała,  pokazywanie wskazanych części ciała z rozumieniem określeń góra, dół, przód, tył, bok, zabawy werbalne połączone z ruchem np. na górze mamy…, pokaż co mamy na górze. 

- utrwalanie różnicowania prawej i lewej strony ciała,

- odtwarzanie ruchów dorosłego stojącego tyłem, siedzącego naprzeciwko,

- odtwarzanie ruchów podstawowych za pomocą schematów rysunkowych,

-  naśladowanie oglądanych w lustrze ruchów dorosłego stojącego, siedzącego,

-  odtwarzanie rytmów dwustronnych (rękami, nogami) wg poleceń,

- podejmowanie ćwiczeń określających miejsca: na, pod, za, wysoko, nisko, wyżej, niżej, między, w środku, następnie: określania kierunków: w przód, w tył, do góry, na dół, przed siebie, za siebie, w bok, w prawo, w lewo, określania wielkości przedmiotów i wymiarów wielkości: mały, duży, krótki, długi, wąski, szeroki oraz określania przeciwstawności: wysoki - niski, nierówności: wyżej niż, niżej niż, uporządkowania: mały, mniejszy, najmniejszy. Należy pamiętać, by pojęcia te podkreślać wyraźnie we wszystkich formach działalności dziecka: rysowanie, malowanie, układanie, konstruowanie,

- chodzenie po ścieżce narysowanej kredą, zrobionej z włóczki, ze strzałek w coraz to trudniejszych układach,

- chodzenie według instrukcji werbalnej (zrób lub skocz 4 kroki do przodu, 3 w prawo itp.),

- wymijanie toru przeszkód np. taczką, wózkiem,

- zabawa w pociąg według instrukcji werbalnych,

- kreślenie na tablicy według poleceń ustnych,

- określanie słowne, co znajduje się po prawej lub po lewej stronie dziecka,

- rzuty i chwyty - toczenie woreczka: rzuty w górę - chwyt w obie ręce, rzuty i chwyty lewą i prawą ręką, rzut prawą i chwyt lewą, i odwrotnie,

- stosowanie wymienionych rzutów i chwytów w połączeniu z chodem i biegiem (włączenie elementów dodatkowych: klaśnięcie, uderzenie ręką o kolano itp.),

- toczenie woreczka prawą i lewą nogą z uniesieniem obu rąk do góry, prawą nogę z uniesieniem lewej ręki i odwrotnie.

- toczenie piłki do bramki przez tunele, nawzajem do siebie w siadzie rozkrocznym, w parach, toczenie piłki ręką prawą, lewą - po linii prostej, zygzakowatej, omijając przeszkody, toczenie piłki prawą nogą, lewą nogą.

- odtwarzanie prostych niesymetrycznych układów z elementów- układanki z figur, rysowanie, kolorowanie,  wyszukiwanie układów, które są do siebie podobne,  

- wzajemne sytuowanie przedmiotów względem siebie np.: połóż piłkę pod krzesłem, narysuj kwadrat pod trójkątem,

- układanie wzorów lub scenek na tablicy flanelowej, kolorowanie rysunków lub rysowanie ich według instruktażu,

- zabawy w układanie i konstruowanie,

- układanie i konstruowanie,

- układanie obrazków po prawej i lewej stronie.

- układanki mozaikowe z figur geometrycznych.

- rysowanie wg instrukcji słownej (w dół, w górę, w prawym górnym rogu, w lewym górnym rogu, w bok, w prawym dolnym rogu itp.) na kartce kratkowanej lub punktowanej,

- graficzne odtwarzanie wzajemnego położenia elementów wg wzoru (szlaczki, figury geometryczne, układy figur geometrycznych)

- przykłady ćwiczeń do utrwalania liter mylonych: omawianie różnic w kształcie mylonych liter (p, g, d, b), rozkładanie liter na elementy składowe (rysowanie grafów), modelowanie liter z drutu, plasteliny, wodzenie ołówkiem po wzorze litery z jednoczesnym wymawianiem głoski, rysowanie palcem w powietrzu liter z zamkniętymi lub otwartymi oczami, podkreślanie w tekście najpierw jednej mylonej litery (np.: p) i dopiero po dobrym rozpoznawaniu jej – drugiej, przygotowanie albumu liter mylonych, wyszukiwanie określonych liter w magazynach, gazetach, ich wycinanie, podejmowanie ćwiczeń w pisaniu liter, sylab, wyrazów z daną literą, uzupełnianie w tekście mylonej litery.

Opracowano na podstawie literatury:

- E. M. Skorek „Terapia pedagogiczna. Tom I. Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci”., Wydawnictwo Impuls,

- A. Franczyk, K. Krajeńska „Zabawy i ćwiczenia na cały rok”, Wydawnictwo Impuls.

Przygotowała: Katarzyna Waracka